Projekty z Religi (koordynator ks. Tomasz Karpeta)

Blaski i cienie chrześcijaństwa średniowiecza w kontekście rozwoju nauk empirycznych.

Temat na pierwszy rzut oka wydaje się bardzo zawiły, ale wszystko można wytłumaczyć.

Nauki empiryczne polegają na wyciąganiu wniosków w taki sposób, by uzasadnić jakieś twierdzenie. Jest to definicja bardzo uproszczona, obawiamy się, że aż za bardzo, ale to tylko po to, by dowiedzieć się w jakim temacie się znajdujemy.

W średniowieczu obowiązywała filozofia scholastyka. Polegała ona na podejmowaniu problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym. Czyli czy wiarę chrześcijańską można wytłumaczyć w jakikolwiek sposób.

Powstała z potrzeby pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy (zgodnie z formułą św. Anzelma z Canterbury: fides quaerens intellectum – wiara szukająca rozumienia).

Została stworzona również metoda scholastyczna polegająca na rozwiązywaniu problemów poprzez racjonalne badanie argumentów za i przeciw.

Podstawowe założenie scholastyki brzmiało następująco:

Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można je jednak uzasadnić za pomocą rozumu.

Co ciekawe metody rozumowego dowodzenia oparte były na pismach logicznych Arystotelesa i Boecjusza.

Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu. Najbardziej znanym filozofem              i teologiem scholastycznym był św. Tomasz z Akwinu, który połączył myśl chrześcijańską            z arystotelizmem. Wielkim myślicielem średniowiecza, zasłużonym dla rozwoju scholastyki, był także Albert Wielki.

Ze względu na rygorystyczne stosowanie jednego, ustalonego sposobu rozumowania,                      z czasem scholastyka zdobyła sobie wielu przeciwników. Dziś potocznie "scholastyka" oznacza metodę nauczania polegającą na udowadnianiu z góry przyjętych praw.

To tak tytułem wstępu. Teraz wiadomo jaka filozofia obowiązywała w średniowieczu i jak ona wyglądała. Można teraz pokusić się więc o opisanie tematu który ściśle związany jest właśnie z tego rodzaju filozofią.

Chcemy przybliżyć naszym szanownym Czytelnikom rolę kościoła w edukacji i kulturze średniowiecznej – MECENAT KOŚCIOŁA.

Co to takiego mecenat? Otóż mecenat to opieka wpływowych i bogatych miłośników                         i amatorów literatury i sztuki nad twórcami. Na ogół wiąże się to z finansowym wspieraniem tych artystów i ich poczynań.

Czyli kościół sprawował pieczę nad ukształtowaniem młodych ludzi. Wszystkie szkoły należały do kościoła, a warto wiedzieć że nauka w tych czasach to rzecz upragniona przez wielu jak i zarazem nie osiągalna dla nich. Dzięki temu kościół był w komfortowej sytuacji, gdyż kierował edukacją, a co najważniejsze ten rodzaj działalności nie był skazany na kapitulację,

Jednym z istotnych wydarzeń było powstanie Państwa Kościelnego w wyniku przekazania przez Pepina Krótkiego papiestwu ziem odebranych w 755 roku Longobardom.

W związku z upadkiem rzymskich instytucji państwowych Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną, mającą decydujący wpływ na kształtowanie umysłowości i kultury średniowiecza. Jedność kultury średniowiecznej w znacznym stopniu zależała od wspólnego języka – łaciny. Łacina panowała niepodzielnie jako język szkoły, nauki, religii, dyplomacji i prawa. Była wspólna dla wszystkich wykształconych środowisk zachodniego świata. Szkolnictwo, początkowo w pełni organizowane przez Kościół, z ujednoliconą strukturą oraz programem i metodami nauczania, przyczyniało się do umocnienia umysłowej jedności świata zachodniego.

Po upadku starożytnych szkół retorycznych życie umysłowe wczesnego średniowiecza skupiało się głównie w klasztorach. Dworskie capellae (kancelarie) np. Karola Wielkiego, przyciągały światłe umysły i stanowiły miejsce kształcenia i przygotowywania uzdolnionej młodzieży do pracy dyplomatycznej i pisarskiej.

W kulturze średniowiecznej wytworzyły się także wzorce parenetyczne, silnie związane z chrześcijańską wizją świata: ideał świętego (ascety), rycerza bez skazy oraz sprawiedliwego władcy.

W większych miastach, na podobieństwo rzemieślniczych cechów, powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym. Szkoły te nazywano początkowo studium generale, a potem universitas. Uniwersytety posiadały autonomię – były prawnie niezależne od władz miejskich, miały także wyłączne prawo nauczania i nadawania stopni naukowych w całym świecie chrześcijańskim.

W średniowieczu powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:

Uniwersytet Boloński (ok. 1088)

Uniwersytet Oksfordzki (ok. 1096)

Uniwersytet Paryski (1158)

Uniwersytet w Cambridge (1209, jako organizacja: 1226)

Studium generale w Palencii (1212 lub 1214)

Uniwersytet w Salamance (1218)

Uniwersytet Padewski (1222)

Uniwersytet w Montpellier (1289)

Uniwersytet w Rzymie (1307)

Uniwersytet we Florencji (1321)

Uniwersytet w Pizie (1343)

Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola) (1348)

Uniwersytet w Krakowie (Akademia Krakowska) (1364)

Książka pełniła w średniowieczu rolę podstawowego narzędzia pracy i źródła wiedzy. Księgi spisywano głównie w klasztornych skryptoriach, z czasem powstawały w miastach wyspecjalizowane warsztaty kopistów. Oczywiście uniwersytety i kancelarie dworskie nie mogły się bez ksiąg obejść, stąd też je tam kopiowano.

Książki pisane były na pergaminie lub papierze, który pojawił się w Europie około drugiej połowy XII wieku, a rozpowszechnił się zwłaszcza w XIV stuleciu. Książki średniowieczne były bogato zdobione, pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury, strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami zwierzęcymi lub małymi kompozycjami o alegorycznej symbolice. W XV wieku zaczęły się pojawiać książki blokowe lub ksylograficzne (ksylograf). Za sprawą Johanna Gutenberga nadeszła era książki drukowanej.

Rzadkość umiejętności czytania oraz sposób powielenia książek, ręczny i bogate zdobienia, sprawiał że książki miały dużą wartość materialną, czasem wycenianą na kilka wsi.

Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej jest jej szczególne zaangażowanie w kwestie religijne i świeckie, duchowe i społeczne. Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu, potępieniu zła i afirmacji dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono zalecane do naśladowania ideały osobowe, np. świętego, rycerza, władcy.

Obok oficjalnego nurtu literatury istniała także poezja "rozrywkowo-prześmiewcza", wymienić należy Powieść o Róży czy cykl "Powieść o Lisie".

UJ (dawna Akademia Krakowska)

Wejście do budynku uniwersytetu (Uniwersytet Paryski)

Oprawy starych ksiąg w bibliotece Merton College (Oxford)

King's College (Cambridge)

Fasada katedry w Reims, Francja – przykład budowli gotyckiej. Katedry są symbolem średniowiecza